KERTAS PERCUBAAN STPM SEMESTER 1 SMK SEGAMA, LAHAD DATU, SABAH (TQ CIKGU SAIDA) 😊

 

Jawapan cadangan Bahagian A

1. Berikan dua faktor pembentukan Persekutuan Tanah Melayu 1948.  [4 markah}

Penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union. Malayan Union yang diperkenalkan pada tahun 1946 akan melemahkan kuasa Raja-raja Melayu, menghapuskan kedudukan istimewa orang Melayu, dan melonggarkan syarat kerakyatan.

Cadangan daripada UMNO dan Raja-raja Melayu. Cadangan ini termasuklah menggantikan Gabenor dengan Pesuruhjaya Tinggi British yang akan menjaga kepentingan negeri Melayu, serta memperkukuhkan semula kuasa Raja-raja Melayu dan hak istimewa orang Melay

2. Senaraikan empat kegiatan ekonomi di Sabah pada abad ke-19 hingga ke-20.  [4 markah]

Pertanian Komersial: Perkembangan ekonomi yang pesat dipacu oleh Syarikat Borneo Utara British, yang memperkenalkan tanaman eksport seperti tembakau dan getah.

Perlombongan: Selain pertanian, aktiviti perlombongan juga menjadi penting, terutamanya perlombongan bijih timah yang membawa kepada pertumbuhan ekonomi komersial di sesetengah kawasan.

Perhutanan: Pengeksportan kayu balak menjadi satu lagi kegiatan ekonomi yang signifikan, menyumbang kepada hasil eksport negeri.

Kegiatan Tradisional dan Perdagangan: Masyarakat pesisir pantai seperti Melayu Brunei, Bajau, Iranun, dan Suluk aktif dalam kegiatan menangkap ikan, mengutip hasil laut, dan perdagangan tempatan dan antarabangsa. 

3. Berikan dua usaha British terhadap pendidikan sebelum merdeka pada tahun 1946 hingga 1957.  [4 markah]

Cadangan untuk memansuhkan sistem sekolah rendah vernakular yang berasingan mengikut kaum (Melayu, Cina, dan Tamil.

Tujuannya adalah untuk mewujudkan satu sistem pendidikan yang lebih bersatu dan menghapuskan perpecahan kaum melalui sistem pendidikan yang sedia ada. 

Cadangan untuk mengintegrasikan sekolah vernakular

Bahasa Melayu, Cina, dan Tamil dicadangkan untuk dikekalkan sebagai bahasa penghantar tetapi bahasa Inggeris dan Melayu akan menjadi bahasa penghantar utama di sekolah-sekolah vernakular.

4. Senaraikan empat faktor perjuangan gerakan penentangan Rentap terhadap keluarga Brooke di Sarawak pada abad ke-19 hingga abad ke-20.  [4 markah]

Pelabelan masyarakat Iban sebagai lanun: Keluarga Brooke menganggap masyarakat Iban di Sungai Skrang sebagai lanun dan mengambil tindakan menghapuskan mereka.

Penindasan terhadap masyarakat Iban: Tindakan menghapuskan masyarakat Iban di Sungai Skrang pada tahun 1853 menjadi pencetus penentangan Rentap.

Penentangan terhadap kezaliman: Rentap menentang kezaliman James Brooke dengan menyerang pasukan Brooke di Kubu Nanga Skrang untuk menghalang kezaliman di daerah tersebut.

Serangan tentera James Brooke: Rentap dan pengikutnya terpaksa berundur ke Bukit Sadok, namun mereka diserang oleh tentera James Brooke di situ. 

5. Berikan dua kepentingan pilihan raya umum di Tanah Melayu pada tahun 1955.  [4 markah] 

Pilihan raya perundangan pertama di peringkat Persekutuan: Pilihan raya ini merupakan yang pertama diadakan di peringkat perundangan Persekutuan dan memberikan pengalaman pertama kepada penduduk Tanah Melayu untuk terlibat secara langsung dalam proses demokrasi di peringkat tertinggi.

Meningkatkan kepercayaan terhadap sistem demokrasi: Pilihan raya ini membantu membina kepercayaan rakyat terhadap sistem demokrasi dan juga meningkatkan keyakinan ahli politik untuk menuntut kemerdekaan pada masa hadapan.

(PIlihan jawapan) Membuktikan kemampuan perikatan antara kaum: Kemenangan besar Parti Perikatan menunjukkan bahawa perikatan antara kaum boleh menjadi asas yang kuat untuk menentang penjajah British dan mempercepatkan proses mencapai kemerdekaan. 

*Jawapan cadangan untuk Bahagain B boleh dirujuk pada post di bawah 

HURAIKAN PERUBAHAN-PERUBAHAN DALAM SISTEM RESIDEN 1874 DI NEGERI-NEGERI MELAYU. [20 MARKAH]

Jawapan cadangan Bahagian B

 

1. Huraikan perubahan-perubahan dalam sistem residen 1874 di negeri-negeri Melayu. [20 markah].

Pengenalan

Sistem Residen British di Negeri-negeri Melayu, bermula dengan Perak pada tahun 1874 berikutan Perjanjian Pangkor, menandakan satu titik perubahan fundamental dalam sejarah politik, ekonomi, dan sosial rantau tersebut. Sistem ini secara beransur-ansur menggantikan struktur pemerintahan beraja tradisional dengan satu bentuk pentadbiran penjajah tidak langsung (indirect rule). Walaupun British mendakwa sistem ini diperkenalkan atas dasar "nasihat" untuk membantu pentadbiran tempatan yang kononnya huru-hara, implikasi sebenar sistem ini adalah perampasan kuasa politik sultan dan pembesar, pengenalan birokrasi moden Barat, dan transformasi sosioekonomi negeri-negeri tersebut.

Pertama, perubahan paling ketara ialah kehilangan kuasa politik sultan. Sebelum campur tangan British, sultan adalah pemerintah berdaulat yang mempunyai autoriti tertinggi dalam semua aspek pemerintahan. Dengan adanya Residen, kuasa sultan dihadkan secara ketara; mereka hanya dibenarkan menasihati dan menguruskan hal ehal berkaitan agama Islam dan adat Melayu. Walaupun jawatan sultan dikekalkan, peranan mereka berubah menjadi simbolik semata-mata manakala pentadbiran negeri yang berkesan dikendalikan sepenuhnya oleh Residen.

Kedua, perubahan ini melibatkan pengambilalihan peranan pentadbiran pembesar. Pembesar-pembesar Melayu, yang secara tradisinya merupakan tulang belakang pentadbiran daerah dan ekonomi melalui hak memungut cukai (serahan) dan mengawal sumber tempatan, telah diketepikan. British secara progresif mengambil alih fungsi-fungsi ini dan menggantikan sistem pungutan cukai tradisional dengan sistem gaji tetap untuk pegawai yang dilantik. Ini menyebabkan pembesar tempatan kehilangan sumber pendapatan dan pengaruh politik mereka, membawa kepada rasa tidak puas hati dan beberapa siri penentangan.

Ketiga, Sistem Residen membawa kepada pengenalan birokrasi dan undang-undang moden ala Barat. British memperkenalkan jentera pentadbiran yang lebih teratur, melibatkan penubuhan jabatan-jabatan kerajaan, perkhidmatan awam yang tersusun, dan sistem mahkamah yang berasaskan undang-undang Inggeris. Sistem perundangan baharu ini menggantikan undang-undang syariah dan adat yang pelbagai dan tidak seragam, bagi memastikan pentadbiran yang lebih efisien untuk tujuan komersial British.

Keempat, berlaku transformasi ekonomi berorientasikan eksport secara radikal. Ekonomi sara diri dan perdagangan tradisional digantikan dengan ekonomi komersial yang berfokuskan kepada eksploitasi sumber asli, terutamanya bijih timah dan kemudiannya penanaman getah. British menguasai dan memonopoli sumber-sumber ini, mengintegrasikan ekonomi Negeri-negeri Melayu ke dalam sistem ekonomi kapitalis global bagi memenuhi keperluan industri di Britain.

Akhir sekali, perubahan ini turut disusuli dengan pembangunan infrastruktur dan perubahan demografi. British membina kemudahan seperti jalan raya dan landasan kereta api secara strategik untuk menghubungkan kawasan perlombongan dan perladangan dengan pelabuhan eksport. Pembangunan ekonomi pesat ini menyebabkan keperluan tenaga buruh yang ramai, membawa kepada kemasukan beramai-ramai imigran dari China dan India, seterusnya mengubah landskap demografi Tanah Melayu secara kekal.

Kesimpulan

Sistem Residen 1874 di Negeri-negeri Melayu merupakan instrumen penting dalam usaha British menguasai dan memodenkan negeri-negeri tersebut mengikut acuan penjajah. Perubahan yang berlaku adalah menyeluruh: kuasa politik dikonsolidasikan oleh British, birokrasi moden menggantikan struktur tradisional, dan ekonomi tempatan dirombak untuk memenuhi keperluan empayar British. Walaupun sistem ini membawa kepada pembangunan infrastruktur dan kestabilan pentadbiran, ia turut menghilangkan kedaulatan politik sultan dan pembesar, serta meninggalkan kesan sosioekonomi yang mendalam yang kekal dirasai sehingga era pascakolonial. Perubahan ini menjadi asas kepada pembentukan Negeri-negeri Melayu Bersekutu pada 1896, yang mengukuhkan lagi cengkaman British di Tanah Melayu.

BINCANGKAN FAKTOR-FAKTOR PERKEMBANGAN PERUSAHAAN BIJIH TIMAH PADA ABAD KE-19 HINGGA KE-20.

2. Bincangkan faktor-faktor perkembangan perusahaan bijih timah pada abad ke-19 hingga ke-20. [20 markah] 

Pengenalan

Industri bijih timah adalah pemangkin utama kepada kemajuan ekonomi Tanah Melayu dari pertengahan abad ke-19 hingga pertengahan abad ke-20. Sebelum campur tangan British secara langsung, aktiviti perlombongan dijalankan secara kecil-kecilan oleh masyarakat tempatan dan komuniti pelombong Cina di bawah naungan pembesar-pembesar Melayu. Walau bagaimanapun, bermula dari pertengahan abad ke-19, permintaan global yang meningkat telah merangsang pertumbuhan luar biasa dalam sektor ini. Faktor-faktor seperti Revolusi Perindustrian di Eropah, yang memerlukan bahan mentah untuk industri mengetin dan pembuatan aloi, telah membuka jalan kepada pelaburan besar-besaran dan perubahan struktur ekonomi yang ketara di negeri-negeri pengeluar utama seperti Perak, Selangor, Negeri Sembilan, dan Pahang.

Salah satu faktor kritikal ialah peningkatan permintaan global terhadap bijih timah. Pada abad ke-19 dan awal abad ke-20, negara-negara perindustrian seperti Britain dan Amerika Syarikat memerlukan bekalan bijih timah yang stabil dan banyak. Penggunaan meluas tin (diperbuat daripada kepingan besi bersalut timah) untuk pembungkusan makanan, terutamanya semasa Perang Dunia Pertama dan Kedua, melonjakkan harga dan permintaan, menjadikan perlombongan bijih timah sebagai perusahaan yang sangat menguntungkan di Tanah Melayu.

Faktor kedua ialah kemasukan modal dan pelaburan asing. Pada peringkat awal, modal datang daripada saudagar-saudagar Cina di Negeri-negeri Selat yang membiayai operasi perlombongan. Kemudian, syarikat-syarikat Eropah, terutamanya syarikat British, mula mendominasi industri ini dengan modal yang lebih besar. Pelaburan ini membolehkan pengenalan kaedah perlombongan yang lebih efisien dan berskala besar.

Faktor ketiga, dan mungkin yang paling penting dalam konteks sosio-ekonomi tempatan, ialah kemasukan buruh Cina secara besar-besaran. Industri bijih timah adalah padat buruh. Beribu-ribu imigran Cina dibawa masuk melalui pelbagai sistem, termasuk sistem kontrak. Mereka membentuk tulang belakang tenaga kerja perlombongan dan bertanggungjawab ke atas sebahagian besar pengeluaran pada abad ke-19. Kehadiran mereka bukan sahaja menyediakan tenaga kerja yang diperlukan, malah turut menyumbang kepada pembangunan bandar-bandar baharu dan perubahan demografi di kawasan perlombongan.

Faktor keempat ialah peranan pentadbiran British dan kestabilan politik. Campur tangan British di negeri-negeri Melayu bermula secara rasmi dengan Perjanjian Pangkor pada tahun 1874, sebahagiannya didorong oleh keperluan untuk menstabilkan negeri-negeri yang kaya dengan bijih timah yang sering bergolak akibat perang saudara dan pergaduhan kongsi gelap Cina. Pentadbiran British yang mantap mewujudkan persekitaran yang kondusif untuk perniagaan dan pelaburan. Mereka memperkenalkan sistem perundangan yang jelas, memastikan keselamatan, dan menguatkuasakan peraturan yang menyokong perkembangan industri.

Akhir sekali, pengenalan teknologi perlombongan moden memainkan peranan penting, terutamanya pada abad ke-20. Peralihan daripada kaedah tradisional seperti mendulang dan melombong dengan menggunakan palung kepada penggunaan pam hidraulik dan akhirnya, kapal korek (dredging), merevolusikan industri ini. Kapal korek membolehkan perlombongan aluvium berskala besar di kawasan yang sebelum ini sukar diusahakan, meningkatkan pengeluaran ke tahap yang tidak pernah dicapai sebelumnya.

Kesimpulan

Kesimpulannya, perkembangan perusahaan bijih timah di Tanah Melayu pada abad ke-19 dan ke-20 adalah hasil daripada interaksi kompleks pelbagai faktor. Permintaan tinggi dari Barat, kemasukan modal dan buruh dari China dan Eropah, kestabilan politik di bawah pentadbiran British, pembangunan infrastruktur, serta inovasi teknologi, semuanya bergabung untuk menjadikan bijih timah sebagai nadi ekonomi Tanah Melayu. Industri ini bukan sahaja menjana kekayaan yang besar, tetapi juga membentuk asas kepada struktur ekonomi moden negara dan mewujudkan masyarakat berbilang kaum yang wujud pada hari ini.

3. Nilaikan hubungan luar Malaysia di bawah pentadbiran Tun Abdul Razak Bin Dato Hussein pada abad ke-20. [20 markah]

https://juhaimimajid.blogspot.com/2025/08/sejarah-malaysia-1800-2000-353-hubungan.html

KERTAS 2 SOALAN SPM SEJARAH KELANTAN 2025

 Sila rekan gambar untuk paparan bahan 😊

KERTAS 2 SOALAN PERCUBAAN SEJARAH SPM TERENGGANU 2025

 Sila tekan gambar untuk paparan bahan 😊

SEJARAH ASAL-USUL DAERAH LAHAD DATU, SABAH, MALAYSIA (MY HOMETOWN)

 

Peta menunjukkan daerah Lahad Datu, Sabah, Malaysia.

Sumber: Wikipedia, Cccefalon; Pushpin: McSush, Own work unter Verwendung von File:Map_symbol-pin.svg

Sejarah Asal-Usul Daerah Lahad Datu, Sabah

Daerah Lahad Datu terletak di pantai timur negeri Sabah dan merupakan salah satu kawasan yang kaya dengan sejarah, budaya serta sumber alam semula jadi. Dari segi geografi, Lahad Datu terletak di antara daerah Sandakan dan Tawau, menjadikannya lokasi strategik bagi kegiatan perdagangan sejak zaman dahulu (Tregonning, 1965). Walaupun kini daerah ini dikenali sebagai pusat ekonomi hasil perladangan dan ekopelancongan, sejarah asal-usul Lahad Datu mempunyai akar yang jauh lebih mendalam, bermula sejak zaman prasejarah di Kepulauan Borneo.

Asal-usul Nama Lahad Datu

Peta menunjukkan Lahad Datu (Darvel Bay) pada tahun 1932

Sumber: U.S. Navy Hydrographic Office, Art Source International Inc., Boulder, CO, U.S.A.

Nama Lahad Datu merupakan antara nama daerah tertua di pantai timur Sabah dan mempunyai kaitan rapat dengan sejarah sosial serta budaya masyarakat tempatan. Menurut kajian sejarah, nama ini dipercayai berasal daripada gabungan dua perkataan dalam bahasa Bajau dan Suluk, iaitu “lahad” dan “datu” (Rutter, 1922). Gabungan kedua-dua perkataan ini membawa maksud “makam para datu” atau “tanah perkuburan pembesar”, yang menggambarkan tempat bersemadinya para ketua dan bangsawan tempatan pada zaman dahulu.

Dalam bahasa Bajau dan Suluk, perkataan “lahad” bermaksud kubur atau tanah perkuburan kecil, manakala “datu” pula bermaksud ketua, bangsawan atau pemimpin (Sather, 1997). Gelaran “datu” telah lama digunakan dalam sistem sosial masyarakat Sulu dan Bajau, dan menjadi tanda keturunan mulia yang mempunyai hubungan langsung dengan pemerintahan atau kepimpinan tempatan. Oleh itu, apabila kawasan Lahad Datu dinamakan sedemikian, ia mencerminkan peranan daerah ini sebagai tempat yang mempunyai nilai sejarah dan simbolik bagi golongan pembesar yang pernah memerintah di bawah pengaruh Kesultanan Sulu.

Menurut Rutter (1922) dan Mohd. Kassim Haji Elias (1998), penggunaan istilah lahad di pantai timur Sabah menunjukkan adanya pengaruh bahasa dan budaya Sulu yang kuat sebelum kedatangan British pada akhir abad ke-19. Istilah ini turut wujud dalam bahasa Melayu klasik dengan makna yang sama, iaitu kubur, tetapi penggunaannya di Sabah dipercayai diperkenalkan oleh masyarakat Sulu dan Bajau yang berhijrah serta berdagang di kawasan itu sejak abad ke-15. Hal ini sejajar dengan catatan Sather (1997) yang menyatakan bahawa masyarakat Bajau Laut dan Sulu telah lama menjalinkan hubungan ekonomi dan budaya di kawasan Segama, Silam dan Tungku — wilayah yang kini menjadi sebahagian daripada daerah Lahad Datu.

Sebelum kedatangan pihak British, kawasan Lahad Datu sudahpun menjadi pusat perdagangan dan penempatan masyarakat Bajau dan Sulu. Berdasarkan catatan kolonial dan dokumen tempatan, kawasan ini menjadi laluan utama perdagangan antara Kepulauan Sulu, Pulau Tawi-Tawi dan pantai timur Sabah (Warren, 1981). Malah, terdapat beberapa makam lama yang dipercayai sebagai tempat persemadian datu dan pembesar Sulu yang berkuasa di situ. Oleh itu, nama Lahad Datu dipercayai lahir daripada penghormatan terhadap keturunan bangsawan Sulu–Bajau yang dikebumikan di kawasan tersebut (Arkib Negeri Sabah, 2010).

Walau bagaimanapun, masyarakat Idahan — yang merupakan penduduk asal kawasan Lahad Datu — juga memainkan peranan penting dalam perkembangan nama tersebut. Menurut catatan Arkib Negeri Sabah (2010), masyarakat Idahan tidak mempunyai perkataan lahad dalam bahasa mereka sendiri. Namun, mereka menerima istilah ini apabila berinteraksi dengan masyarakat Sulu dan Bajau melalui perdagangan, perkahwinan serta penyebaran agama Islam. 

Petempatan Awal Sebelum Pengaruh Kesultanan

Gambar menunjukkan Sungai Segama dan Gua Madai.

Sumber (gambar kiri): Wikipedia, RahsiaAlam

Sumver (gambar kanan): Wikipedia, Photo by CEphoto, Uwe Aranas / 

© CEphoto, Uwe Aranas (alternatively)

Petempatan awal di Lahad Datu dipercayai bermula sejak zaman prasejarah, berdasarkan penemuan arkeologi di sekitar Lembah Segama dan Gua Madai. Kajian oleh Bellwood (1988) dan Jennings (1975) menunjukkan bahawa kawasan ini telah dihuni oleh masyarakat yang bergantung kepada hasil hutan dan laut. Suku Idahan, yang merupakan salah satu etnik tertua di kawasan ini, mendiami bahagian pedalaman dan terlibat dalam aktiviti mengutip sarang burung walet di gua-gua batu kapur sekitar Segama dan Madai. Tradisi mereka berkaitan sarang burung ini masih kekal hingga hari ini sebagai salah satu warisan ekonomi tertua Lahad Datu.

Sementara itu, masyarakat Bajau Laut telah lama membentuk petempatan terapung di perairan Lahad Datu dan pantai berhampiran, termasuk di sekitar Teluk Darvel. Menurut Sather (1997), Bajau Laut menjalankan kehidupan berpindah-randah di laut dan membina hubungan dagang dengan pedagang luar seperti dari Sulawesi, Tawi-Tawi dan Mindanao. Petempatan awal ini lazimnya berbentuk kampung pesisir kecil yang terdiri daripada rumah panggung kayu, dibina berhampiran muara sungai untuk memudahkan aktiviti menangkap ikan dan berdagang.

Era Srivijaya (Abad ke-7 hingga ke-13)

Peta menunjukkan wilayah kekuasaan kerajaan Srivijaya pada abad ke-10 Masihi

Sumber: Jurnal Artikel UKM, Shahrir Mohammad Zain, Penyebaran Orang Rumpun Melayu Pra-Islam dan Perkembangan Tulisan Bahasa Melayu, Nehru (1963)

Kerajaan Srivijaya, yang berpusat di Palembang (Sumatera), merupakan kuasa maritim terawal yang menguasai laluan perdagangan utama di Asia Tenggara antara abad ke-7 hingga ke-13 Masihi. Menurut George Coedès (1968), Srivijaya bukan sahaja sebuah kerajaan, tetapi juga jaringan politik dan ekonomi yang mengawal pelabuhan dan laluan laut penting dari Selat Melaka hingga Laut Sulu.

Walaupun tiada bukti menunjukkan Srivijaya secara langsung memerintah Lahad Datu, pengaruh ekonominya jelas sampai ke pantai timur Borneo, termasuk kawasan Lahad Datu dan Semporna. Hal ini disebabkan oleh kedudukan strategik Teluk Darvel, yang menjadi tempat persinggahan kapal dagang dari Nusantara ke Kepulauan Filipina dan China (Bellwood, 1988). Para pedagang dari Lahad Datu mungkin berdagang hasil hutan seperti damar, rotan, dan sarang burung gua dengan kapal dagang dari Sumatera dan Jawa yang berada di bawah naungan Srivijaya.

Selain itu, penemuan manik-manik kaca, tembikar, dan serpihan seramik Cina Dinasti Tang dan Song di beberapa kawasan pantai timur Sabah menunjukkan adanya hubungan perdagangan maritim yang luas (Bellwood & Chin, 1977). Ini menguatkan pandangan bahawa masyarakat tempatan di Lahad Datu telah terlibat dalam sistem perdagangan antarabangsa yang turut melibatkan Srivijaya.

Era Majapahit (Abad ke-13 hingga ke-15)

Peta menunjukkan wilayah keagungan Majapahit pada abad ke-14 Masihi

Sumber: Jurnal Artikel UKM, Shahrir Mohammad Zain, Penyebaran Orang Rumpun Melayu Pra-Islam dan Perkembangan Tulisan Bahasa Melayu, Lee Sin Lian dan Nambar bin Yunus (1994)

Selepas kejatuhan Srivijaya, muncul pula Kerajaan Majapahit yang berpusat di Jawa Timur. Majapahit pada zaman kegemilangannya di bawah pemerintahan Hayam Wuruk (1350–1389) dan Patih Gajah Mada berusaha menguasai seluruh Alam Melayu melalui dasar “Nusantara”. Menurut Negarakertagama, iaitu teks puisi epik yang ditulis oleh Mpu Prapanca pada tahun 1365, wilayah pengaruh Majapahit meliputi banyak kawasan di Asia Tenggara — termasuk “Solot” (Sulu) dan “Bakulapura” (Borneo).

Beberapa ahli sejarah seperti Warren (1971) dan Andaya & Andaya (2001) berpendapat bahawa pengaruh Majapahit di pantai timur Sabah, termasuk Lahad Datu, lebih bersifat simbolik dan ekonomi, bukan politik. Hal ini kerana Majapahit, seperti Srivijaya sebelumnya, bergantung kepada sistem perdagangan maritim dan hubungan tributari, bukannya penjajahan langsung. Kapal dagang Majapahit dipercayai singgah di pelabuhan-pelabuhan kecil di sekitar Teluk Darvel untuk mendapatkan hasil hutan dan laut daripada penduduk tempatan Bajau dan Idahan, yang pada waktu itu telah mempunyai hubungan dagang dengan pedagang Sulu dan Sulawesi.

Selain itu, terdapat pengaruh budaya yang berakar daripada tradisi Majapahit di kawasan Borneo. Sebagai contoh, beberapa istilah dan gaya seni ukiran kayu tradisional di pantai timur Sabah dikatakan menunjukkan unsur budaya Jawa Kuno, walaupun dalam bentuk yang disesuaikan dengan budaya tempatan (King, 1985). Ini memberi gambaran bahawa walaupun Lahad Datu tidak pernah berada di bawah kekuasaan politik Majapahit, interaksi kebudayaan dan perdagangan tetap berlaku secara berterusan.

Peralihan ke Era Kesultanan

Selepas kejatuhan Majapahit pada akhir abad ke-15, rantau Nusantara mengalami proses Islamisasi yang pesat. Pengaruh Islam mula tersebar dari Sumatera, Jawa, hingga ke Brunei dan Sulu. Lahad Datu, yang terletak di antara dua dunia maritim penting — Brunei di barat dan Sulu di utara — mula terlibat dalam jaringan perdagangan Islam yang baru muncul. Hubungan ini akhirnya membawa kepada pengaruh Kesultanan Brunei dan Sulu di pantai timur Sabah pada abad ke-16 hingga ke-17 (Rutter, 1930).

Pengaruh Kesultanan Brunei dan Kesultanan Sulu

Peta menunjukkan kawasan kekuasaan Kesultanan Brunei di Sabah pada abad ke-13 (1400) dan empayar kekuasaan Kesultanan Sulu pada tahun 1845.

Sumber (gambar kiri): Wikipedia, NightLantern, referred from: Books: A Political Chronology of SouthEast Asia and Oceania The Philippines, A Short History of South-East Asia, A History of Brunei, Rebellion in Brunei: The 1962 Revolt, Imperialism, Confrontation and Oil and The Far East and Australasia 2003 

Sumber (gambar kanan): Wikipedia, Delirium333 based on North Borneo was under Sulu from 1704 1878, Historical Notes on the North Borneo Dispute by Leigh R. Wright, The Sultanate of Bulungan was under the influence of Sulu ever since the fall of Kutai to the Dutch (1844) until 1878, Spanish-Moro conflict and History of Basilan 

Menjelang abad ke-15 hingga ke-16, pengaruh Kesultanan Brunei mula meluas ke seluruh pantai barat dan sebahagian pantai timur Borneo, termasuk kawasan Lahad Datu. Brunei ketika itu berperanan sebagai kuasa maritim yang mengawal laluan perdagangan antara kepulauan Filipina, Sulawesi, dan Semenanjung Tanah Melayu. Walaupun tiada bukti kukuh menunjukkan pentadbiran langsung Brunei di Lahad Datu, terdapat hubungan politik dan perdagangan yang kuat antara pembesar tempatan dengan istana Brunei (Warren, 1971).

Namun, selepas konflik antara Kesultanan Brunei dan Kesultanan Sulu pada abad ke-17, sebahagian kawasan pantai timur Sabah, termasuk Lahad Datu, diserahkan kepada Kesultanan Sulu pada sekitar tahun 1658 sebagai tanda penghargaan atas bantuan ketenteraan Sulu menentang pemberontakan di Brunei (Rutter, 1930). Sejak itu, pengaruh Sulu semakin kuat di Lahad Datu, bukan sahaja dari segi politik, tetapi juga ekonomi dan budaya. Orang-orang Sulu memperkenalkan sistem pentadbiran berasaskan wakil atau panglima, serta memperkukuh hubungan dagang dengan masyarakat tempatan Bajau dan Idahan.

Petempatan Lahad Datu pada masa ini berkembang menjadi pusat perdagangan kecil yang menghubungkan hasil laut, hutan, dan sarang burung dari pedalaman dengan barangan import seperti kain, tembaga, dan garam dari Sulu serta Mindanao (Carter, 1984). Hubungan ini menjadikan Lahad Datu sebahagian daripada jaringan perdagangan maritim di Laut Sulu.

Zaman Pemerintahan Syarikat Borneo Utara British (1881–1942)

Gambar menunjukkan Dermaga Syarikat Tembakau Teluk Darvel Baharu di Lahad Datu pada tahun 1899

Sumber: Wikipedia, Dr. Johnstone; A.J. West (Officers of the Company), British North Borneo Chartered Company: Views of British North Borneo, Printed by W. Brown & Co., limited, London, 1899.

Kehadiran kuasa Barat ke Lahad Datu bermula selepas penubuhan Syarikat Berpiagam Borneo Utara British (British North Borneo Chartered Company) pada tahun 1881. Syarikat ini memperoleh hak mentadbir Sabah (ketika itu dikenali sebagai North Borneo) daripada Kesultanan Sulu dan Kesultanan Brunei melalui beberapa perjanjian (Rutter, 1922).

Pentadbiran British menubuhkan penempatan rasmi di Lahad Datu pada tahun 1894, menjadikannya salah satu pusat daerah di bawah Residensi Sandakan (Arkib Negeri Sabah, 2010). Tujuan utama British di Lahad Datu ialah mengeksploitasi hasil ekonomi seperti getah, tembakau, dan kayu balak. Kawasan Lahad Datu, dengan tanah yang subur dan pelabuhan semula jadi di Teluk Darvel, menjadi lokasi strategik untuk perdagangan luar dan penghijrahan pekerja dari Filipina serta Indonesia.

Pentadbiran British juga memperkenalkan sistem pentadbiran moden, cukai, dan undang-undang, namun hubungan mereka dengan masyarakat tempatan tidak selalu harmoni. Sesetengah komuniti Bajau dan Idahan menentang dasar cukai tanah dan hasil hutan yang diperkenalkan. Walaupun begitu, Lahad Datu berkembang sebagai pusat pelabuhan dan pertanian penting di bawah pemerintahan Syarikat Borneo Utara British sehingga tercetusnya Perang Dunia Kedua.

Zaman Pendudukan Jepun (1942–1945)

Peta menunjukkan serangan Jepun ke atas Sabah termasuk Lahad Datu pada tahun 1943.

Sumber: Wikipedia, http://www.geographicus.com/mm5/cartographers/japanese.txt

Ketika Perang Dunia Kedua, Lahad Datu bersama seluruh Sabah ditawan oleh tentera Jepun pada awal tahun 1942. Tentera Jepun menjadikan Sandakan dan Lahad Datu sebagai kawasan strategik bagi menyalurkan sumber keperluan peperangan seperti getah, minyak dan kayu balak (Tregonning, 1965).

Pendudukan Jepun membawa kesengsaraan besar kepada penduduk tempatan. Ramai orang Idahan, Bajau dan Sulu dipaksa bekerja sebagai buruh paksaan untuk membina jalan raya dan kemudahan tentera. Masyarakat tempatan juga mengalami kekurangan makanan, kekejaman tentera Jepun, dan penyekatan perdagangan. Namun, terdapat juga gerakan penentangan kecil di kawasan pedalaman Segama dan Silam, di mana masyarakat tempatan membantu pihak Berikat melalui perhubungan rahsia dengan tentera Australia (Arkib Negeri Sabah, 2010).

Pendudukan Jepun berakhir pada tahun 1945 selepas pengeboman Hiroshima dan Nagasaki. Lahad Datu kemudian diambil alih semula oleh tentera Berikat dan diletakkan di bawah Pentadbiran Tentera British sebelum diserahkan kepada Kerajaan British Crown Colony of North Borneo pada tahun 1946.

Pentadbiran Tentera British dan Peralihan kepada Koloni Mahkota (1945–1946)

Peta menunjukkan Operasi Borneo oleh tentera British pada  Mei-Julai 1945

Sumber: Wikipedia, MacArthur's General Staff, ttp://www.army.mil/cmh-pg/books/wwii/MacArthur

Selepas kekalahan Jepun pada Ogos 1945, Lahad Datu bersama seluruh Sabah (ketika itu dikenali sebagai Borneo Utara) diletakkan di bawah Pentadbiran Tentera British. Tujuan utama pentadbiran ini ialah untuk memulihkan keamanan, membina semula infrastruktur, dan memulihkan kegiatan ekonomi yang musnah akibat perang (Tregonning, 1965).

Namun, kesan perang sangat besar di Lahad Datu. Banyak kawasan pertanian musnah, kapal pelabuhan tenggelam, dan jalan raya rosak teruk. Penduduk Idahan, Bajau dan Sulu yang terselamat mula kembali ke kawasan masing-masing untuk membina semula kehidupan. Pada tahun 1946, British menubuhkan Crown Colony of North Borneo, secara rasmi mengambil alih pentadbiran daripada Syarikat Borneo Utara British (Arkib Negeri Sabah, 2010).

Di bawah pentadbiran baru ini, Lahad Datu dijadikan sebahagian daripada Residensi Sandakan, dengan seorang pegawai daerah British mentadbir kawasan tersebut. Pentadbiran kolonial memperkenalkan sistem pendidikan asas, perkhidmatan kesihatan, serta membina semula pelabuhan Darvel Bay bagi memulihkan kegiatan perdagangan.

Zaman Koloni Mahkota British (1946–1963)

Gambar menunjukkan kegiatan pembalakan di hutan Sabah oleh kerajaan British,  yang mempunyai pokok-pokok kayu keras sederhana berkualiti tinggi yang tumbuh di sepanjang tebing sungai Kinabatangan, Labuk dan Segama, Lahad Datu menggunakan 'Traktor Crawler' yangdiperkenalkan pada tahun 1954. 

Sumber: Mr. E.R. Neale of Ruston & Hornsby Ltd.,https://www.irsociety.co.uk/Archives/14/Borneo.htm

Zaman pascaperang menjadi titik kebangkitan semula Lahad Datu sebagai kawasan ekonomi penting di pantai timur Sabah. British memperkenalkan semula aktiviti perladangan getah, tembakau, dan kelapa sawit, di samping membuka peluang pekerjaan kepada penduduk tempatan (Mohd. Kassim Haji Elias, 1998).

Kawasan Segama, Silam, dan Tungku menjadi tumpuan pembukaan ladang-ladang baharu oleh syarikat British serta peladang Cina tempatan. Di samping itu, pembinaan jalan raya dan pelabuhan kecil memperkukuh hubungan Lahad Datu dengan Sandakan dan Tawau.
British turut memperkenalkan sistem pentadbiran daerah yang lebih tersusun. Ketua-ketua tempatan, termasuk pemimpin Idahan dan Bajau, dilantik sebagai native chiefs untuk membantu pentadbiran kolonial (Arkib Negeri Sabah, 2010).

Lahad Datu dan Kemerdekaan Sabah (Sabah Day)

Gambar menunjukkan detik kemerdekaan Sabah daripada British pada 31 Ogos 1963.

Sumber: Daily Express, The Borneo Times

Pada 31 Ogos 1963, Gabenor terakhir British di Borneo Utara, Sir William Goode, telah mengisytiharkan kemerdekaan Borneo Utara daripada pemerintahan British (Sabah Archives, 1963). Walaupun pengisytiharan rasmi berlangsung di Jesselton, seluruh daerah termasuk Lahad Datu secara automatik menjadi sebahagian daripada negeri yang merdeka.

Sebelum itu, Lahad Datu merupakan salah satu daerah di bawah pentadbiran kolonial yang berfungsi penting dalam pengeluaran ekonomi dan keselamatan pantai timur (Tregonning, 1965). Oleh itu, apabila Sabah mencapai kemerdekaan, Lahad Datu turut mendapatkan kebebasan daripada pentadbiran kolonial British dan menjadi sebahagian daripada negeri berdaulat.

Peristiwa 31 Ogos 1963 ini amat bermakna kepada rakyat Sabah kerana ia menandakan bahawa Sabah (termasuk Lahad Datu) bebas lebih awal daripada tarikh penyertaan rasmi dalam Persekutuan Malaysia pada 16 September 1963 (Luping, 2008).

Pembentukan Malaysia (1963)

Gambar menunjukkan perisitiwa bersejarah negeri Sabah dalam penyertaan Pembentukan Malaysia pada 31 Ogos 1963. Dalam gambar menunjukkan Tun Fuad Stephens,Tun Mustapha dan Timbalan Menteri Malaya, Tun Abdul Razak  di Padang Merdeka, Kota Kinabalu, Sabah.

Pada 16 September 1963, Sabah secara rasmi menyertai Persekutuan Malaysia bersama Sarawak, Singapura (ketika itu) dan Tanah Melayu. Lahad Datu menjadi salah satu daerah penting di bawah pentadbiran negeri Sabah yang baharu merdeka.

Konfrontasi Indonesia–Malaysia (Ganyang Malaysia) terhadap Lahad Datu, Sabah

Keratan akhbar bertajuk 'Indonesia Protest To Malaysia', Tajuk Berita, Sabah Times, Rabu, 4 September 1963, di pameran ‘One Malaysia One Story’ di Muzium Negara pada Ogos 2016.

Konfrontasi Indonesia–Malaysia atau “Ganyang Malaysia” ialah konflik bersenjata yang berlaku antara tahun 1963 hingga 1966, dilancarkan oleh Presiden Sukarno dari Indonesia sebagai tindak balas terhadap pembentukan Persekutuan Malaysia yang melibatkan Tanah Melayu, Sabah (ketika itu dikenali sebagai Borneo Utara), Sarawak, dan Singapura. Walaupun pertempuran utama banyak berlaku di sempadan Kalimantan–Sarawak, namun kawasan pantai timur Sabah, termasuk Lahad Datu, turut terkesan dari sudut keselamatan, ekonomi, dan sosial, kerana kedudukannya yang strategik berhadapan dengan kepulauan Indonesia dan Filipina.

Walaupun tumpuan operasi ketenteraan Indonesia adalah di sempadan Kalimantan, pantai timur Sabah termasuk Lahad Datu, Kunak, dan Semporna turut dijadikan kawasan risikan dan laluan laut, memandangkan kedudukannya berhampiran dengan Pulau Sulawesi dan Kalimantan Timur (Comber, 2008).

Semasa era konfrontasi (1963–1966), Lahad Datu menjadi kawasan pemantauan keselamatan penting bagi kerajaan British North Borneo dan kemudian kerajaan Malaysia selepas merdeka.

Pihak tentera dan polis meningkatkan kawalan di sekitar Teluk Darvel kerana adanya laporan tentang penyusupan ejen Indonesia melalui laluan laut dari Pulau Sebatik, Nunukan, dan Sulawesi (Leong, 2001).

Beberapa laporan menunjukkan bahawa kumpulan penyusup Indonesia cuba menjalin hubungan dengan penduduk tempatan Bajau dan Sulu, namun tidak mendapat sokongan besar kerana kebanyakan penduduk setia kepada kerajaan baru Malaysia (Wong, 2012). Walaupun tiada pertempuran besar berlaku di Lahad Datu seperti di sempadan Sarawak, suasana ketegangan tetap dirasai — penduduk diminta melaporkan sebarang aktiviti mencurigakan dan pergerakan laut diperketatkan.

Selain itu, kehadiran anggota tentera British dan Australia di beberapa kawasan pantai timur Sabah turut meningkat. Mereka ditempatkan bagi memantau laluan strategik antara Laut Sulu dan Laut Celebes, termasuk kawasan Lahad Datu dan Semporna (Harper, 2004). Kehadiran ini memberi jaminan keselamatan tetapi juga menimbulkan kebimbangan dalam kalangan penduduk kampung yang belum biasa dengan kehadiran tentera asing.

Konfrontasi Indonesia–Malaysia berakhir pada tahun 1966 selepas kejatuhan Presiden Sukarno dan pengambilalihan kuasa oleh Jeneral Suharto, yang menandatangani perjanjian damai dengan Malaysia.

Selepas itu, keadaan di Lahad Datu beransur pulih, dan kerajaan Malaysia mula memberi tumpuan kepada pembangunan sosioekonomi kawasan pantai timur Sabah. Antara usaha penting ialah pembukaan kawasan perladangan kelapa sawit, pembinaan pelabuhan Lahad Datu, dan perluasan kemudahan keselamatan di sepanjang pantai timur sebagai langkah pencegahan terhadap ancaman masa depan (Tregonning, 1967).

Serangan Lanun Moro di Lahad Datu Tahun 1985

Keratan akhbar Utusan Borneo bertarikh 30 dan 31 Ogos 2018 bertajuk 'Serang Lahad Datu sejarah hitam' dan 'Polis Marin tempur mundu'.

Serangan bersenjata yang berlaku di Lahad Datu pada tahun 1985 merupakan antara insiden berdarah yang paling tragik dalam sejarah keselamatan Sabah selepas kemerdekaan Malaysia. Insiden ini menggambarkan ancaman sebenar daripada kumpulan bersenjata dari selatan Filipina terhadap keselamatan dan kedaulatan negeri Sabah. Walaupun sering disebut sebagai serangan “tentera Sulu”, banyak sumber menunjukkan bahawa pelaku sebenarnya terdiri daripada kumpulan lanun atau pejuang Moro bersenjata yang beroperasi dari wilayah Mindanao dan Kepulauan Sulu di Filipina Selatan (Wikipedia, 2024).

Serangan ini dilaporkan berlaku antara 23 hingga 25 September 1985 apabila sekitar 15 hingga 20 orang lelaki bersenjata mendarat di pantai Lahad Datu menggunakan beberapa bot laju (Infosekolah.net, 2022). Setelah tiba, mereka segera melancarkan tembakan rambang ke arah orang awam di sekitar kawasan bandar Lahad Datu, menyebabkan keadaan menjadi huru-hara. Dalam serangan itu, kumpulan tersebut juga merompak Bank Standard Chartered serta pejabat Malaysia Airlines (MAS) dan melarikan wang tunai dianggarkan sebanyak USD 200,000 dari bank serta USD 5,000 dari pejabat MAS (Wikipedia, 2024). Serangan ganas ini telah mengorbankan sekurang-kurangnya 21 orang awam, manakala 11 orang lagi cedera parah akibat tembakan (Infosekolah.net, 2022).

Kumpulan penyerang tersebut dilaporkan menggunakan senjata berat seperti M16, pelancar roket dan bom tangan semasa melancarkan serangan. Mereka berpakaian seperti tentera dan menjalankan serangan secara tersusun, menunjukkan tahap latihan dan perancangan yang agak tinggi (IJIE, 1993). Setelah melakukan rompakan dan pembunuhan, kumpulan berkenaan melarikan diri melalui laut menuju ke arah sempadan perairan Filipina. Pihak Polis Marin Malaysia dan pasukan keselamatan lain melancarkan operasi balas dan berjaya menembak mati beberapa orang penyerang, namun sebahagian besar daripada mereka sempat melarikan diri ke kawasan kepulauan berhampiran (Wikipedia, 2024).

Susulan insiden itu, kerajaan Malaysia telah melancarkan protes diplomatik kepada kerajaan Filipina berikutan kepercayaan bahawa penyerang berasal dari wilayah Filipina Selatan. Namun, apabila pasukan keselamatan Malaysia bertindak mengejar penyerang ke kawasan laut berhampiran sempadan, tindakan tersebut telah mencetuskan ketegangan diplomatik antara kedua-dua negara kerana dikatakan melanggar perairan Filipina (IJIE, 1993). Insiden ini turut membuka mata kerajaan Malaysia terhadap kelemahan kawalan sempadan dan keperluan meningkatkan pengawasan keselamatan di pantai timur Sabah.

Menariknya, dalam banyak laporan lisan masyarakat tempatan, pelaku insiden ini sering disebut sebagai “Tentera Sulu”. Walau bagaimanapun, kajian akademik dan sumber rasmi menjelaskan bahawa gelaran tersebut lebih bersifat tafsiran masyarakat tempatan, bukan merujuk kepada pasukan rasmi di bawah Kesultanan Sulu yang berdaulat (JPNN, 2013). Sumber seperti Infosekolah.net (2022) dan IJIE Journal (1993) menyatakan bahawa kumpulan tersebut terdiri daripada lanun Moro atau kumpulan penjenayah bersenjata dari selatan Filipina yang sering menjalankan aktiviti lanun dan penculikan di perairan Sabah.

Serangan Tentera Sulu di Lahad Datu, Sabah Tahun 2013

Peta menunjukkan kawasan serangan tentera Sulu pada tahun 2013.

Sumber: Wikipedia, Lahad Datu Standoff.

Peristiwa serangan tentera Sulu di Lahad Datu merupakan antara insiden keselamatan terbesar dalam sejarah moden Malaysia. Serangan ini berlaku pada Februari hingga Mac 2013, apabila sekumpulan bersenjata yang menggelarkan diri mereka sebagai Tentera Diraja Kesultanan Sulu menceroboh kawasan Kampung Tanduo, Lahad Datu, Sabah. Mereka mendakwa datang untuk menuntut semula hak ke atas wilayah Sabah yang kononnya milik Kesultanan Sulu. Konflik bersenjata ini mengorbankan nyawa anggota keselamatan Malaysia dan menyebabkan krisis keselamatan besar di pantai timur Sabah (Utusan Malaysia, 2013).

Asal-usul tuntutan Sulu ke atas Sabah berpunca daripada perjanjian antara Sultan Sulu dan Syarikat Borneo Utara British pada tahun 1878. Perjanjian tersebut memberikan hak kepada syarikat British untuk mentadbir Sabah dengan bayaran tahunan sebanyak 5,000 dolar Malaya kepada Kesultanan Sulu. Namun, selepas pembentukan Malaysia pada tahun 1963, Sabah secara sah menjadi sebahagian daripada Malaysia berdasarkan kehendak rakyat melalui Suruhanjaya Cobbold (1962) dan Perjanjian Malaysia (1963) (Tregonning, 1965; Mohd. Kassim Haji Elias, 1998).

Walaupun demikian, beberapa waris Kesultanan Sulu terus mendakwa bahawa perjanjian tersebut hanyalah satu bentuk “pajakan”, bukan penyerahan wilayah secara kekal. Ketegangan ini berlarutan selama beberapa dekad, dan akhirnya memuncak dalam peristiwa pencerobohan bersenjata pada tahun 2013.

Sumber: https://www.bharian.com.my/taxonomy/term/61/2015/04/47571/selepas-dua-tahun-pencerobohan-di-tanduo

Pada 9 Februari 2013, kira-kira 200 orang lelaki bersenjata dari selatan Filipina yang diketuai oleh Azzimudie Kiram (atau Agbimuddin Kiram) — adik kepada Jamalul Kiram III, yang mendakwa sebagai Sultan Sulu — telah mendarat di Kampung Tanduo, Lahad Datu (Bernama, 2013). Mereka datang dengan bot laju melalui perairan Sibutu dan Sitangkai, kemudian mendirikan kubu dan enggan berundur walaupun diarahkan oleh pihak keselamatan Malaysia.

Kerajaan Malaysia pada awalnya memilih pendekatan diplomatik bagi mengelakkan pertumpahan darah. Rundingan dilakukan antara pihak keselamatan Malaysia, pemimpin tempatan, dan wakil Filipina, namun kumpulan penceroboh enggan berundur dengan alasan mereka hanya mahu “mendiami tanah air mereka sendiri”.

2 MAC 2013 - Anggota Pasukan Gerakan Am (PGA) dan anggota Skuad Komando 69 sedang melakukan pemantauan di Sub Taktikal Kuarters terletak dua kilometer daripada Kampung Tanduo. 

Sumber: Foto fail NSTP, Berita Harian https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2024/03/1225241/insiden-tanduo-lahad-datu-kini-bangkit-catat-pertumbuhan-ekonomi

Pada 1 Mac 2013, keadaan menjadi tegang apabila berlaku pertempuran pertama antara pasukan keselamatan Malaysia dan kumpulan penceroboh di Kampung Tanduo. Dua anggota polis Malaysia terkorban, manakala beberapa penceroboh turut mati dalam pertempuran tersebut. Susulan kejadian itu, Operasi Daulat dilancarkan oleh Angkatan Tentera Malaysia (ATM) dan Polis Diraja Malaysia (PDRM) bagi menamatkan pencerobohan secara besar-besaran (The Star, 2013).

Gambar menunjukkan Kem Tanduo, salah satu pos kawalan pasukan keselamatan di sekitar Zon Labian, berikutan insiden pencerobohan tentera Sulu.

Sumber:https://www.dailyexpress.com.my/news/230932/lahad-datu-bounces-back-11-years-after-tanduo-incident/

Operasi tersebut melibatkan serangan udara menggunakan pesawat pejuang F/A-18 dan Hawk 208, diikuti serangan darat oleh pasukan tentera. Kawasan sekitar Kampung Tanduo, Tanjung Labian, dan Tanjung Batu dibersihkan daripada penceroboh. Pada 11 Mac 2013, kerajaan Malaysia mengumumkan bahawa kawasan Lahad Datu telah berjaya dikawal sepenuhnya.

Kesimpulan Serangan Lanun Moro dan Tentera Sulu 

Gambar menunjukkan Pasukan ESSCom ditubuhkan pada 1 April 2013, selepas pencerobohan pengganas Sulu dalam Tragedi Lahad Datu pada 12 Februari 2013..

SumberFoto:Bernama, https://www.sinarharian.com.my/article/277161/berita/nasional/berusia-10-tahun-esscom-kekal-relevan-jaga-keselamatan-pantai-timur-sabah

Kedua-dua insiden ini menunjukkan pola ancaman yang sama — iaitu serangan rentas sempadan oleh kumpulan bersenjata dari wilayah Sulu dan Mindanao yang mempunyai kaitan sejarah dengan tuntutan terhadap Sabah. Serangan tahun 1985 ini boleh dianggap sebagai amaran awal terhadap ancaman keselamatan yang berlarutan di kawasan pantai timur Sabah.

Peristiwa serangan tentera Sulu di Lahad Datu pada tahun 2013 pula bukan sekadar satu insiden pencerobohan, tetapi satu pengajaran bersejarah tentang kepentingan mempertahankan kedaulatan negara. Walaupun kumpulan Sulu gagal mencapai matlamat mereka, insiden ini meninggalkan kesan mendalam terhadap keselamatan dan identiti kebangsaan Malaysia.

Sejarah menunjukkan bahawa serangan dan pencerobohan dari Sulu ke Lahad Datu bukanlah sesuatu yang baharu. Ia bermula sejak zaman Kesultanan Sulu pada abad ke-17 dan berlarutan hingga zaman kolonial, sebelum memuncak semula dalam bentuk moden pada tahun 2013.

Motif serangan berubah dari masa ke masa — daripada perdagangan dan hamba pada zaman dahulu, kepada tuntutan wilayah dan identiti politik pada abad ke-21. Namun, kesan terhadap masyarakat Lahad Datu tetap besar: ketakutan, kehilangan nyawa, dan peningkatan kawalan keselamatan.

Melalui penubuhan ESSCOM dan pengukuhan kawalan sempadan, kerajaan Malaysia menunjukkan komitmen untuk memastikan insiden sebegitu tidak berulang. Kini, Lahad Datu bukan sahaja menjadi simbol keberanian anggota keselamatan, tetapi juga tanda keteguhan rakyat Sabah dalam mempertahankan tanah air mereka.

Lahad Datu pada Hari Ini: Pembangunan, Cabaran dan Harapan Masa Depan

Bandar Lahad Datu. Sumber: Wikipedia

Lahad Datu merupakan salah satu daerah penting di pantai timur Sabah, terletak di antara daerah Tawau dan Sandakan. Dengan keluasan lebih 6,600 kilometer persegi, Lahad Datu mempunyai gabungan unik antara kekayaan sumber semula jadi, kepelbagaian etnik, serta kedudukan strategik di Teluk Darvel yang menjadikannya pusat perdagangan dan keselamatan penting bagi Malaysia di rantau timur Borneo.

Pada hari ini, Lahad Datu tidak lagi dikenali semata-mata sebagai kawasan konflik, tetapi sebagai daerah pelaburan, biodiversiti, dan pembangunan pelancongan hijau yang sedang pesat berkembang (Majlis Daerah Lahad Datu, 2022).

Sektor ekonomi Lahad Datu banyak bergantung kepada perladangan kelapa sawit, perkayuan, dan perikanan. Sejak tahun 1980-an, kawasan ini menjadi tumpuan syarikat besar seperti IOI Corporation, Felda Global Ventures, dan Hap Seng Plantations, yang membuka ladang-ladang sawit di sepanjang jalan menuju ke Silam dan Tungku (Sabah Economic Development and Investment Authority [SEDIA], 2021).

Hasilnya, Lahad Datu kini menjadi antara penyumbang utama kepada eksport minyak sawit Sabah.

POIC Lahad Datu

Selain itu, Pelabuhan Lahad Datu yang dikendalikan oleh POIC (Palm Oil Industrial Cluster) telah menjadikan daerah ini sebagai hab perindustrian dan logistik utama pantai timur Sabah. POIC Lahad Datu meliputi kawasan lebih 4,000 ekar dan menarik pelaburan dalam industri hiliran seperti bioteknologi sawit, bahan kimia, dan biofuel (POIC Sabah, 2023).

Lapangan Terbang Lahad Datu

Dari segi infrastruktur, pembinaan Lapangan Terbang Lahad Datu yang baharu telah diumumkan oleh kerajaan negeri pada tahun 2023 bagi menggantikan lapangan terbang lama yang terletak di tengah bandar. Projek ini dijangka meningkatkan hubungan udara dengan Kota Kinabalu, Kuala Lumpur, dan wilayah Indonesia (Bernama, 2023).

Pan Borneo Bypass Lahad Datu

Selain itu, peningkatan jalan raya Lahad Datu–Tawau dan Lahad Datu–Sandakan juga sedang giat dijalankan di bawah Pan Borneo Highway Sabah, sekali gus membuka lebih banyak peluang ekonomi dan pelancongan.

Festival budaya, seniu satukan masyarakat pelbagai etnik di Lahad Datu. 

Sumber: Bernama, nhttps://bernama.com/bm/news.php?id=2108771

Lahad Datu terkenal sebagai daerah yang multietnik dan multibudaya, dengan penduduk utama terdiri daripada Idahan, Bajau, Suluk, Kadazan-Dusun, Cina, Bugis, Cocos dan lain-lain. Kehidupan masyarakat di sini banyak bergantung kepada laut dan hasil bumi, dengan tradisi kebudayaan yang masih diamalkan.

Namun, Lahad Datu juga menghadapi cabaran sosial akibat isu pendatang tanpa izin dari selatan Filipina dan Indonesia. Masalah ini menimbulkan tekanan terhadap kemudahan awam seperti sekolah dan hospital. Menurut laporan Jabatan Statistik Malaysia (2022), lebih 30% penduduk Lahad Datu terdiri daripada bukan warganegara.

Kerajaan negeri Sabah dengan kerjasama kerajaan Persekutuan kini memperkukuh dasar keselamatan dan kawalan imigresen untuk mengekang kemasukan haram sambil memastikan keharmonian komuniti tempatan terus terpelihara.

Walaupun tragedi pencerobohan Tentera Sulu di Kampung Tanduo, Lahad Datu pada tahun 2013 meninggalkan kesan mendalam, kawasan ini kini jauh lebih aman dan terkawal. Kerajaan Malaysia telah menubuhkan ESSCOM (Eastern Sabah Security Command) pada tahun yang sama untuk memantau keselamatan sepanjang kawasan ESSZONE — meliputi 10 daerah termasuk Lahad Datu, Semporna, dan Sandakan (ESSCOM Report, 2020).

Dengan kehadiran pasukan tentera laut, udara, dan polis marin, kadar jenayah rentas sempadan seperti penculikan dan penyeludupan telah berkurangan dengan ketara. Lahad Datu kini menjadi simbol ketegasan Malaysia dalam mempertahankan kedaulatan di perairan timur Sabah.

Pada masa yang sama, kawasan Tanduo telah diubah suai menjadi tapak bersejarah — tempat lawatan rasmi bagi memperingati pengorbanan wira negara yang terkorban semasa serangan tersebut.

Danum Valley Conservation Area, Lahad Datu. Sumber: Sabah Tourism Board

Selain sektor perindustrian, Lahad Datu juga dikenali sebagai pintu masuk ke Hutan Simpan Lembah Danum — salah satu hutan hujan tertua di dunia dengan usia dianggarkan lebih 130 juta tahun.

Lembah Danum menjadi tumpuan penyelidikan saintifik antarabangsa, serta destinasi ekopelancongan yang menampilkan pusat penyelidikan, laluan denai hutan, dan resort eko mewah seperti Borneo Rainforest Lodge (WWF-Malaysia, 2022).

Tabin Wildlife Reserve Lahad Datu. Sumber: Sabah Tourism Board

Kawasan Tabin Wildlife Reserve, yang terletak kira-kira 48 km dari bandar Lahad Datu, pula menjadi habitat utama bagi gajah Borneo, badak sumatera (dahulunya), dan orang utan liar. Gabungan kekayaan biodiversiti dan peningkatan kesedaran konservasi menjadikan Lahad Datu sebagai destinasi penting dalam Agenda Pelancongan Hijau Sabah 2030 (Sabah Tourism Board, 2023).

Kesimpulan

Secara keseluruhannya, sejarah Lahad Datu mencerminkan perjalanan panjang daripada sebuah pelabuhan kecil di bawah pengaruh kesultanan tradisional hingga menjadi daerah moden yang penting di Sabah. Warisan sejarah dan budaya pelbagai kaum  terus membentuk identiti Lahad Datu sebagai daerah yang kaya dengan sejarah dan kepelbagaian budaya.

Lahad Datu pada hari ini mencerminkan perubahan besar daripada sebuah kawasan luar bandar yang bergantung kepada hasil semula jadi kepada daerah industri dan pelancongan bertaraf antarabangsa. Walaupun berdepan cabaran keselamatan dan sosial, usaha berterusan kerajaan melalui POIC, ESSCOM, dan Pan Borneo Highway telah memperkukuh kedudukan Lahad Datu sebagai nadi pembangunan pantai timur Sabah. Dengan perancangan strategik dan penglibatan komuniti pelbagai etnik, Lahad Datu berpotensi menjadi pusat ekonomi maritim dan biodiversiti utama Malaysia Timur menjelang dekad akan datang.

Rujukan

Andaya, B. W. & Andaya, L. Y. (2001). A History of Malaysia. Palgrave Macmillan.

Arkib Negeri Sabah. (2010). Dokumen Pentadbiran Lahad Datu dan Sandakan. Kota Kinabalu: Jabatan Arkib Negeri Sabah.

Bellwood, P., & Chin, C. (1977). Manik-Manik dan Seramik Awal di Pantai Timur Sabah. Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

Bellwood, Peter. (1985). Prehistory of the Indo-Malaysian Archipelago. Sydney: Academic Press.

Bellwood, P. (1988). Archaeological Research in Sabah: New Discoveries and Interpretations. Sabah Museum and Archives Journal.

Bellwood, P. (1997). The Prehistory of Borneo. Sabah Museum Monograph Series.

Bernama. (2013, Mac 11). Ops Daulat Berjaya Kawal Lahad Datu Sepenuhnya. Kuala Lumpur.

Bernama. (2023). Kerajaan Sabah Lulus Tapak Lapangan Terbang Baharu Lahad Datu.

Borneo Post. (2023). Sabah Government Declares August 31 as Official Sabah Day. Kota Kinabalu.

British North Borneo Company. (1884). The British North Borneo Herald. London: The BNBCC Archives.

British North Borneo Company Records. (1946). Transfer of Administrative Powers to the British Crown. London.

Carter, K. (1984). Sabah’s East Coast Ports and Trade Patterns in the 19th Century. Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

Coedès, G. (1968). The Indianized States of Southeast Asia. University of Hawaii Press.

Comber, L. (2008). Malaya’s Secret Police 1945–60: The Role of the Special Branch in the Malayan Emergency. Singapore: ISEAS.

Dalrymple, Alexander (1774). Voyages to the East Indies and Borneo. London.

ESSCOM. (2015). Laporan Tahunan ESSCOM 2013–2015. Lahad Datu: Jabatan Perdana Menteri.

ESSCOM Report. (2020). Eastern Sabah Security Zone Annual Report 2020. Putrajaya: ESSCOM.

Ethnologue. (2023). Idahan Language (IDH). SIL International.

Harper, T. N. (2004). The End of Empire and the Making of Malaya. Cambridge University Press.

Infosekolah.net. (2022). Serangan Hendap Lahad Datu 1985. Dicapai dari https://infosekolah.net/ms/Serangan_hendap_Lahad_Datu_1985

IJIE: Jurnal Antarabangsa JATI. (1993). Security Challenges in the East Coast of Sabah. Universiti Malaya.

Jennings, J. (1975). Archaeological Investigations in the Segama Valley, Sabah. Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

JPNN.com. (2013). Lahad Datu juga pernah diserbu tahun 1985. Dicapai dari https://www.jpnn.com/news/lahad-datu-juga-pernah-diserbu-tahun-1985

King, V. T. (1985). The Malayan World: Culture, Trade, and Society in Southeast Asia. Oxford University Press.

Laporan Daerah Lahad Datu. (2020). Pejabat Daerah Lahad Datu. Sabah.

Leong, C. (2001). Sabah: The Politics of Development and Security. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah Press.

Luping, H. (2008). Sabah's Role in the Formation of Malaysia. Kota Kinabalu: Gaya Press.

Majid, A. (2015). Sejarah Awal Petempatan di Pantai Timur Sabah. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah Press.

Majlis Daerah Lahad Datu. (2022). Profil Daerah Lahad Datu 2022. Kota Kinabalu: Jabatan Kerajaan Tempatan Sabah.

Mohd. Kassim Haji Elias. (1998). Sejarah Sabah. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ongkili, J. (1989). Modernization in East Malaysia, 1960–1985. Kuala Lumpur: Oxford University Press.

POIC Sabah. (2023). POIC Lahad Datu: Industrial & Port Hub of East Sabah. Retrieved from www.poic.com.my

Roff, W. R. (1974). The Origins of Malay Nationalism. Kuala Lumpur: Oxford University Press.

Rutter, O. (1922). British North Borneo: An Account of its History, Resources and Native Tribes. London: Constable & Company.

Rutter, O. (1930). The Pirate Wind: Tales of the Sea Robbers of Malaya. London: Hutchinson & Co.

Sabah Archives. (1963). Records of Independence Ceremonies in Jesselton and Major Districts. Kota Kinabalu.

Sabah Development Office. (2022). Laporan Pembangunan Daerah Lahad Datu. Kota Kinabalu: Jabatan Pembangunan Sabah.

Sabah Economic Development and Investment Authority (SEDIA). (2021). East Coast Economic Corridor Progress Report.

Sabah Information Department. (2023). Sambutan Rasmi Hari Sabah di Peringkat Negeri. Kota Kinabalu: Jabatan Penerangan Sabah.

Sabah Tourism Board. (2023). Sabah Green Tourism Agenda 2030.

Sather, Clifford. (1997). The Bajau Laut: Adaptation, History, and Fate in a Maritime Fishing Society of South-Eastern Sabah. Oxford University Press.

Tregonning, K. G. (1958). A History of Modern Sabah (North Borneo, 1881–1963). University of Malaya Press.

Tregonning, K. G. (1965). A History of Modern Sabah (North Borneo, 1881–1963). Kuala Lumpur: University of Malaya Press.

Tregonning, K. G. (1965). Under Chartered Company Rule: North Borneo 1881–1946. Singapore University Press.

The Star. (2013, Mac 2). Two Policemen Killed in Lahad Datu Shootout. Kuala Lumpur.

Tye, L. (2013). The Lahad Datu Intrusion: Implications on Malaysia’s Security and Diplomacy. Kuala Lumpur: Institute of Strategic and International Studies (ISIS).

Utusan Malaysia. (2013, Mac 12). Pencerobohan Lahad Datu: 10 Anggota Keselamatan Gugur, 56 Penceroboh Terbunuh.

Warren, James. (1981). The Sulu Zone: The World Capitalist Economy and the Historical Imagination. Singapore University Press.

Wikipedia. (2024). 1985 Lahad Datu Ambush. Dicapai dari https:// en.wikipedia.org/ wiki/ 1985_Lahad_Datu_ambush

Wong, D. (2012). Sabah: Its People and History. Kota Kinabalu: Natural History Publications (Borneo).

WWF-Malaysia. (2022). Conservation in Danum Valley and Tabin Wildlife Reserve.