Sejarah Asal-Usul Daerah Lahad Datu, Sabah
Daerah Lahad Datu terletak di pantai timur negeri Sabah dan merupakan salah satu kawasan yang kaya dengan sejarah, budaya serta sumber alam semula jadi. Dari segi geografi, Lahad Datu terletak di antara daerah Sandakan dan Tawau, menjadikannya lokasi strategik bagi kegiatan perdagangan sejak zaman dahulu (Tregonning, 1965). Walaupun kini daerah ini dikenali sebagai pusat ekonomi hasil perladangan dan ekopelancongan, sejarah asal-usul Lahad Datu mempunyai akar yang jauh lebih mendalam, bermula sejak zaman prasejarah di Kepulauan Borneo.
Asal-usul Nama Lahad Datu
Nama Lahad Datu merupakan antara nama daerah tertua di pantai timur Sabah dan mempunyai kaitan rapat dengan sejarah sosial serta budaya masyarakat tempatan. Menurut kajian sejarah, nama ini dipercayai berasal daripada gabungan dua perkataan dalam bahasa Bajau dan Suluk, iaitu “lahad” dan “datu” (Rutter, 1922). Gabungan kedua-dua perkataan ini membawa maksud “makam para datu” atau “tanah perkuburan pembesar”, yang menggambarkan tempat bersemadinya para ketua dan bangsawan tempatan pada zaman dahulu.
Dalam bahasa Bajau dan Suluk, perkataan “lahad” bermaksud kubur atau tanah perkuburan kecil, manakala “datu” pula bermaksud ketua, bangsawan atau pemimpin (Sather, 1997). Gelaran “datu” telah lama digunakan dalam sistem sosial masyarakat Sulu dan Bajau, dan menjadi tanda keturunan mulia yang mempunyai hubungan langsung dengan pemerintahan atau kepimpinan tempatan. Oleh itu, apabila kawasan Lahad Datu dinamakan sedemikian, ia mencerminkan peranan daerah ini sebagai tempat yang mempunyai nilai sejarah dan simbolik bagi golongan pembesar yang pernah memerintah di bawah pengaruh Kesultanan Sulu.
Menurut Rutter (1922) dan Mohd. Kassim Haji Elias (1998), penggunaan istilah lahad di pantai timur Sabah menunjukkan adanya pengaruh bahasa dan budaya Sulu yang kuat sebelum kedatangan British pada akhir abad ke-19. Istilah ini turut wujud dalam bahasa Melayu klasik dengan makna yang sama, iaitu kubur, tetapi penggunaannya di Sabah dipercayai diperkenalkan oleh masyarakat Sulu dan Bajau yang berhijrah serta berdagang di kawasan itu sejak abad ke-15. Hal ini sejajar dengan catatan Sather (1997) yang menyatakan bahawa masyarakat Bajau Laut dan Sulu telah lama menjalinkan hubungan ekonomi dan budaya di kawasan Segama, Silam dan Tungku — wilayah yang kini menjadi sebahagian daripada daerah Lahad Datu.
Sebelum kedatangan pihak British, kawasan Lahad Datu sudahpun menjadi pusat perdagangan dan penempatan masyarakat Bajau dan Sulu. Berdasarkan catatan kolonial dan dokumen tempatan, kawasan ini menjadi laluan utama perdagangan antara Kepulauan Sulu, Pulau Tawi-Tawi dan pantai timur Sabah (Warren, 1981). Malah, terdapat beberapa makam lama yang dipercayai sebagai tempat persemadian datu dan pembesar Sulu yang berkuasa di situ. Oleh itu, nama Lahad Datu dipercayai lahir daripada penghormatan terhadap keturunan bangsawan Sulu–Bajau yang dikebumikan di kawasan tersebut (Arkib Negeri Sabah, 2010).
Walau bagaimanapun, masyarakat Idahan — yang merupakan penduduk asal kawasan Lahad Datu — juga memainkan peranan penting dalam perkembangan nama tersebut. Menurut catatan Arkib Negeri Sabah (2010), masyarakat Idahan tidak mempunyai perkataan lahad dalam bahasa mereka sendiri. Namun, mereka menerima istilah ini apabila berinteraksi dengan masyarakat Sulu dan Bajau melalui perdagangan, perkahwinan serta penyebaran agama Islam.
Petempatan awal di Lahad Datu dipercayai bermula sejak zaman prasejarah, berdasarkan penemuan arkeologi di sekitar Lembah Segama dan Gua Madai. Kajian oleh Bellwood (1988) dan Jennings (1975) menunjukkan bahawa kawasan ini telah dihuni oleh masyarakat yang bergantung kepada hasil hutan dan laut. Suku Idahan, yang merupakan salah satu etnik tertua di kawasan ini, mendiami bahagian pedalaman dan terlibat dalam aktiviti mengutip sarang burung walet di gua-gua batu kapur sekitar Segama dan Madai. Tradisi mereka berkaitan sarang burung ini masih kekal hingga hari ini sebagai salah satu warisan ekonomi tertua Lahad Datu.
Sementara itu, masyarakat Bajau Laut telah lama membentuk petempatan terapung di perairan Lahad Datu dan pantai berhampiran, termasuk di sekitar Teluk Darvel. Menurut Sather (1997), Bajau Laut menjalankan kehidupan berpindah-randah di laut dan membina hubungan dagang dengan pedagang luar seperti dari Sulawesi, Tawi-Tawi dan Mindanao. Petempatan awal ini lazimnya berbentuk kampung pesisir kecil yang terdiri daripada rumah panggung kayu, dibina berhampiran muara sungai untuk memudahkan aktiviti menangkap ikan dan berdagang.
Kerajaan Srivijaya, yang berpusat di Palembang (Sumatera), merupakan kuasa maritim terawal yang menguasai laluan perdagangan utama di Asia Tenggara antara abad ke-7 hingga ke-13 Masihi. Menurut George Coedès (1968), Srivijaya bukan sahaja sebuah kerajaan, tetapi juga jaringan politik dan ekonomi yang mengawal pelabuhan dan laluan laut penting dari Selat Melaka hingga Laut Sulu.
Walaupun tiada bukti menunjukkan Srivijaya secara langsung memerintah Lahad Datu, pengaruh ekonominya jelas sampai ke pantai timur Borneo, termasuk kawasan Lahad Datu dan Semporna. Hal ini disebabkan oleh kedudukan strategik Teluk Darvel, yang menjadi tempat persinggahan kapal dagang dari Nusantara ke Kepulauan Filipina dan China (Bellwood, 1988). Para pedagang dari Lahad Datu mungkin berdagang hasil hutan seperti damar, rotan, dan sarang burung gua dengan kapal dagang dari Sumatera dan Jawa yang berada di bawah naungan Srivijaya.
Selain itu, penemuan manik-manik kaca, tembikar, dan serpihan seramik Cina Dinasti Tang dan Song di beberapa kawasan pantai timur Sabah menunjukkan adanya hubungan perdagangan maritim yang luas (Bellwood & Chin, 1977). Ini menguatkan pandangan bahawa masyarakat tempatan di Lahad Datu telah terlibat dalam sistem perdagangan antarabangsa yang turut melibatkan Srivijaya.
Selepas kejatuhan Srivijaya, muncul pula Kerajaan Majapahit yang berpusat di Jawa Timur. Majapahit pada zaman kegemilangannya di bawah pemerintahan Hayam Wuruk (1350–1389) dan Patih Gajah Mada berusaha menguasai seluruh Alam Melayu melalui dasar “Nusantara”. Menurut Negarakertagama, iaitu teks puisi epik yang ditulis oleh Mpu Prapanca pada tahun 1365, wilayah pengaruh Majapahit meliputi banyak kawasan di Asia Tenggara — termasuk “Solot” (Sulu) dan “Bakulapura” (Borneo).
Beberapa ahli sejarah seperti Warren (1971) dan Andaya & Andaya (2001) berpendapat bahawa pengaruh Majapahit di pantai timur Sabah, termasuk Lahad Datu, lebih bersifat simbolik dan ekonomi, bukan politik. Hal ini kerana Majapahit, seperti Srivijaya sebelumnya, bergantung kepada sistem perdagangan maritim dan hubungan tributari, bukannya penjajahan langsung. Kapal dagang Majapahit dipercayai singgah di pelabuhan-pelabuhan kecil di sekitar Teluk Darvel untuk mendapatkan hasil hutan dan laut daripada penduduk tempatan Bajau dan Idahan, yang pada waktu itu telah mempunyai hubungan dagang dengan pedagang Sulu dan Sulawesi.
Selain itu, terdapat pengaruh budaya yang berakar daripada tradisi Majapahit di kawasan Borneo. Sebagai contoh, beberapa istilah dan gaya seni ukiran kayu tradisional di pantai timur Sabah dikatakan menunjukkan unsur budaya Jawa Kuno, walaupun dalam bentuk yang disesuaikan dengan budaya tempatan (King, 1985). Ini memberi gambaran bahawa walaupun Lahad Datu tidak pernah berada di bawah kekuasaan politik Majapahit, interaksi kebudayaan dan perdagangan tetap berlaku secara berterusan.
Selepas kejatuhan Majapahit pada akhir abad ke-15, rantau Nusantara mengalami proses Islamisasi yang pesat. Pengaruh Islam mula tersebar dari Sumatera, Jawa, hingga ke Brunei dan Sulu. Lahad Datu, yang terletak di antara dua dunia maritim penting — Brunei di barat dan Sulu di utara — mula terlibat dalam jaringan perdagangan Islam yang baru muncul. Hubungan ini akhirnya membawa kepada pengaruh Kesultanan Brunei dan Sulu di pantai timur Sabah pada abad ke-16 hingga ke-17 (Rutter, 1930).
Peta menunjukkan kawasan kekuasaan Kesultanan Brunei di Sabah pada
abad ke-13 (1400) dan empayar kekuasaan Kesultanan Sulu pada tahun 1845.
Sumber (gambar kiri): Wikipedia, NightLantern, referred from:
Books: A Political
Chronology of SouthEast Asia and Oceania The Philippines, A Short
History of South-East Asia, A History of Brunei, Rebellion in Brunei:
The 1962 Revolt, Imperialism, Confrontation and Oil and The Far East and Australasia 2003
Sumber (gambar kanan): Wikipedia, Delirium333 based on North Borneo was under Sulu from 1704 1878, Historical Notes on the North Borneo
Dispute by Leigh R. Wright, The Sultanate of Bulungan was under the influence of Sulu ever since the fall of
Kutai to the Dutch (1844) until 1878, Spanish-Moro conflict and History of Basilan
Menjelang abad ke-15 hingga ke-16, pengaruh Kesultanan Brunei mula meluas ke seluruh pantai barat dan sebahagian pantai timur Borneo, termasuk kawasan Lahad Datu. Brunei ketika itu berperanan sebagai kuasa maritim yang mengawal laluan perdagangan antara kepulauan Filipina, Sulawesi, dan Semenanjung Tanah Melayu. Walaupun tiada bukti kukuh menunjukkan pentadbiran langsung Brunei di Lahad Datu, terdapat hubungan politik dan perdagangan yang kuat antara pembesar tempatan dengan istana Brunei (Warren, 1971).
Namun, selepas konflik antara Kesultanan Brunei dan Kesultanan Sulu pada abad ke-17, sebahagian kawasan pantai timur Sabah, termasuk Lahad Datu, diserahkan kepada Kesultanan Sulu pada sekitar tahun 1658 sebagai tanda penghargaan atas bantuan ketenteraan Sulu menentang pemberontakan di Brunei (Rutter, 1930). Sejak itu, pengaruh Sulu semakin kuat di Lahad Datu, bukan sahaja dari segi politik, tetapi juga ekonomi dan budaya. Orang-orang Sulu memperkenalkan sistem pentadbiran berasaskan wakil atau panglima, serta memperkukuh hubungan dagang dengan masyarakat tempatan Bajau dan Idahan.
Petempatan Lahad Datu pada masa ini berkembang menjadi pusat perdagangan kecil yang menghubungkan hasil laut, hutan, dan sarang burung dari pedalaman dengan barangan import seperti kain, tembaga, dan garam dari Sulu serta Mindanao (Carter, 1984). Hubungan ini menjadikan Lahad Datu sebahagian daripada jaringan perdagangan maritim di Laut Sulu.
Kehadiran kuasa Barat ke Lahad Datu bermula selepas penubuhan Syarikat Berpiagam Borneo Utara British (British North Borneo Chartered Company) pada tahun 1881. Syarikat ini memperoleh hak mentadbir Sabah (ketika itu dikenali sebagai North Borneo) daripada Kesultanan Sulu dan Kesultanan Brunei melalui beberapa perjanjian (Rutter, 1922).
Pentadbiran British menubuhkan penempatan rasmi di Lahad Datu pada tahun 1894, menjadikannya salah satu pusat daerah di bawah Residensi Sandakan (Arkib Negeri Sabah, 2010). Tujuan utama British di Lahad Datu ialah mengeksploitasi hasil ekonomi seperti getah, tembakau, dan kayu balak. Kawasan Lahad Datu, dengan tanah yang subur dan pelabuhan semula jadi di Teluk Darvel, menjadi lokasi strategik untuk perdagangan luar dan penghijrahan pekerja dari Filipina serta Indonesia.
Pentadbiran British juga memperkenalkan sistem pentadbiran moden, cukai, dan undang-undang, namun hubungan mereka dengan masyarakat tempatan tidak selalu harmoni. Sesetengah komuniti Bajau dan Idahan menentang dasar cukai tanah dan hasil hutan yang diperkenalkan. Walaupun begitu, Lahad Datu berkembang sebagai pusat pelabuhan dan pertanian penting di bawah pemerintahan Syarikat Borneo Utara British sehingga tercetusnya Perang Dunia Kedua.
Ketika Perang Dunia Kedua, Lahad Datu bersama seluruh Sabah ditawan oleh tentera Jepun pada awal tahun 1942. Tentera Jepun menjadikan Sandakan dan Lahad Datu sebagai kawasan strategik bagi menyalurkan sumber keperluan peperangan seperti getah, minyak dan kayu balak (Tregonning, 1965).
Pendudukan Jepun membawa kesengsaraan besar kepada penduduk tempatan. Ramai orang Idahan, Bajau dan Sulu dipaksa bekerja sebagai buruh paksaan untuk membina jalan raya dan kemudahan tentera. Masyarakat tempatan juga mengalami kekurangan makanan, kekejaman tentera Jepun, dan penyekatan perdagangan. Namun, terdapat juga gerakan penentangan kecil di kawasan pedalaman Segama dan Silam, di mana masyarakat tempatan membantu pihak Berikat melalui perhubungan rahsia dengan tentera Australia (Arkib Negeri Sabah, 2010).
Pendudukan Jepun berakhir pada tahun 1945 selepas pengeboman Hiroshima dan Nagasaki. Lahad Datu kemudian diambil alih semula oleh tentera Berikat dan diletakkan di bawah Pentadbiran Tentera British sebelum diserahkan kepada Kerajaan British Crown Colony of North Borneo pada tahun 1946.
Selepas kekalahan Jepun pada Ogos 1945, Lahad Datu bersama seluruh Sabah (ketika itu dikenali sebagai Borneo Utara) diletakkan di bawah Pentadbiran Tentera British. Tujuan utama pentadbiran ini ialah untuk memulihkan keamanan, membina semula infrastruktur, dan memulihkan kegiatan ekonomi yang musnah akibat perang (Tregonning, 1965).
Namun, kesan perang sangat besar di Lahad Datu. Banyak kawasan pertanian musnah, kapal pelabuhan tenggelam, dan jalan raya rosak teruk. Penduduk Idahan, Bajau dan Sulu yang terselamat mula kembali ke kawasan masing-masing untuk membina semula kehidupan. Pada tahun 1946, British menubuhkan Crown Colony of North Borneo, secara rasmi mengambil alih pentadbiran daripada Syarikat Borneo Utara British (Arkib Negeri Sabah, 2010).
Di bawah pentadbiran baru ini, Lahad Datu dijadikan sebahagian daripada Residensi Sandakan, dengan seorang pegawai daerah British mentadbir kawasan tersebut. Pentadbiran kolonial memperkenalkan sistem pendidikan asas, perkhidmatan kesihatan, serta membina semula pelabuhan Darvel Bay bagi memulihkan kegiatan perdagangan.
Zaman pascaperang menjadi titik kebangkitan semula Lahad Datu sebagai kawasan ekonomi penting di pantai timur Sabah. British memperkenalkan semula aktiviti perladangan getah, tembakau, dan kelapa sawit, di samping membuka peluang pekerjaan kepada penduduk tempatan (Mohd. Kassim Haji Elias, 1998).
Kawasan Segama, Silam, dan Tungku menjadi tumpuan pembukaan ladang-ladang baharu oleh syarikat British serta peladang Cina tempatan. Di samping itu, pembinaan jalan raya dan pelabuhan kecil memperkukuh hubungan Lahad Datu dengan Sandakan dan Tawau.
British turut memperkenalkan sistem pentadbiran daerah yang lebih tersusun. Ketua-ketua tempatan, termasuk pemimpin Idahan dan Bajau, dilantik sebagai native chiefs untuk membantu pentadbiran kolonial (Arkib Negeri Sabah, 2010).
Pada 31 Ogos 1963, Gabenor terakhir British di Borneo Utara, Sir William Goode, telah mengisytiharkan kemerdekaan Borneo Utara daripada pemerintahan British (Sabah Archives, 1963). Walaupun pengisytiharan rasmi berlangsung di Jesselton, seluruh daerah termasuk Lahad Datu secara automatik menjadi sebahagian daripada negeri yang merdeka.
Sebelum itu, Lahad Datu merupakan salah satu daerah di bawah pentadbiran kolonial yang berfungsi penting dalam pengeluaran ekonomi dan keselamatan pantai timur (Tregonning, 1965). Oleh itu, apabila Sabah mencapai kemerdekaan, Lahad Datu turut mendapatkan kebebasan daripada pentadbiran kolonial British dan menjadi sebahagian daripada negeri berdaulat.
Peristiwa 31 Ogos 1963 ini amat bermakna kepada rakyat Sabah kerana ia menandakan bahawa Sabah (termasuk Lahad Datu) bebas lebih awal daripada tarikh penyertaan rasmi dalam Persekutuan Malaysia pada 16 September 1963 (Luping, 2008).
Pada 16 September 1963, Sabah secara rasmi menyertai Persekutuan Malaysia bersama Sarawak, Singapura (ketika itu) dan Tanah Melayu. Lahad Datu menjadi salah satu daerah penting di bawah pentadbiran negeri Sabah yang baharu merdeka.
Walaupun tumpuan operasi ketenteraan Indonesia adalah di sempadan Kalimantan, pantai timur Sabah termasuk Lahad Datu, Kunak, dan Semporna turut dijadikan kawasan risikan dan laluan laut, memandangkan kedudukannya berhampiran dengan Pulau Sulawesi dan Kalimantan Timur (Comber, 2008).
Semasa era konfrontasi (1963–1966), Lahad Datu menjadi kawasan pemantauan keselamatan penting bagi kerajaan British North Borneo dan kemudian kerajaan Malaysia selepas merdeka.
Pihak tentera dan polis meningkatkan kawalan di sekitar Teluk Darvel kerana adanya laporan tentang penyusupan ejen Indonesia melalui laluan laut dari Pulau Sebatik, Nunukan, dan Sulawesi (Leong, 2001).
Beberapa laporan menunjukkan bahawa kumpulan penyusup Indonesia cuba menjalin hubungan dengan penduduk tempatan Bajau dan Sulu, namun tidak mendapat sokongan besar kerana kebanyakan penduduk setia kepada kerajaan baru Malaysia (Wong, 2012). Walaupun tiada pertempuran besar berlaku di Lahad Datu seperti di sempadan Sarawak, suasana ketegangan tetap dirasai — penduduk diminta melaporkan sebarang aktiviti mencurigakan dan pergerakan laut diperketatkan.
Selain itu, kehadiran anggota tentera British dan Australia di beberapa kawasan pantai timur Sabah turut meningkat. Mereka ditempatkan bagi memantau laluan strategik antara Laut Sulu dan Laut Celebes, termasuk kawasan Lahad Datu dan Semporna (Harper, 2004). Kehadiran ini memberi jaminan keselamatan tetapi juga menimbulkan kebimbangan dalam kalangan penduduk kampung yang belum biasa dengan kehadiran tentera asing.
Konfrontasi Indonesia–Malaysia berakhir pada tahun 1966 selepas kejatuhan Presiden Sukarno dan pengambilalihan kuasa oleh Jeneral Suharto, yang menandatangani perjanjian damai dengan Malaysia.
Selepas itu, keadaan di Lahad Datu beransur pulih, dan kerajaan Malaysia mula memberi tumpuan kepada pembangunan sosioekonomi kawasan pantai timur Sabah. Antara usaha penting ialah pembukaan kawasan perladangan kelapa sawit, pembinaan pelabuhan Lahad Datu, dan perluasan kemudahan keselamatan di sepanjang pantai timur sebagai langkah pencegahan terhadap ancaman masa depan (Tregonning, 1967).
Serangan bersenjata yang berlaku di Lahad Datu pada tahun 1985 merupakan antara insiden berdarah yang paling tragik dalam sejarah keselamatan Sabah selepas kemerdekaan Malaysia. Insiden ini menggambarkan ancaman sebenar daripada kumpulan bersenjata dari selatan Filipina terhadap keselamatan dan kedaulatan negeri Sabah. Walaupun sering disebut sebagai serangan “tentera Sulu”, banyak sumber menunjukkan bahawa pelaku sebenarnya terdiri daripada kumpulan lanun atau pejuang Moro bersenjata yang beroperasi dari wilayah Mindanao dan Kepulauan Sulu di Filipina Selatan (Wikipedia, 2024).
Serangan ini dilaporkan berlaku antara 23 hingga 25 September 1985 apabila sekitar 15 hingga 20 orang lelaki bersenjata mendarat di pantai Lahad Datu menggunakan beberapa bot laju (Infosekolah.net, 2022). Setelah tiba, mereka segera melancarkan tembakan rambang ke arah orang awam di sekitar kawasan bandar Lahad Datu, menyebabkan keadaan menjadi huru-hara. Dalam serangan itu, kumpulan tersebut juga merompak Bank Standard Chartered serta pejabat Malaysia Airlines (MAS) dan melarikan wang tunai dianggarkan sebanyak USD 200,000 dari bank serta USD 5,000 dari pejabat MAS (Wikipedia, 2024). Serangan ganas ini telah mengorbankan sekurang-kurangnya 21 orang awam, manakala 11 orang lagi cedera parah akibat tembakan (Infosekolah.net, 2022).
Kumpulan penyerang tersebut dilaporkan menggunakan senjata berat seperti M16, pelancar roket dan bom tangan semasa melancarkan serangan. Mereka berpakaian seperti tentera dan menjalankan serangan secara tersusun, menunjukkan tahap latihan dan perancangan yang agak tinggi (IJIE, 1993). Setelah melakukan rompakan dan pembunuhan, kumpulan berkenaan melarikan diri melalui laut menuju ke arah sempadan perairan Filipina. Pihak Polis Marin Malaysia dan pasukan keselamatan lain melancarkan operasi balas dan berjaya menembak mati beberapa orang penyerang, namun sebahagian besar daripada mereka sempat melarikan diri ke kawasan kepulauan berhampiran (Wikipedia, 2024).
Susulan insiden itu, kerajaan Malaysia telah melancarkan protes diplomatik kepada kerajaan Filipina berikutan kepercayaan bahawa penyerang berasal dari wilayah Filipina Selatan. Namun, apabila pasukan keselamatan Malaysia bertindak mengejar penyerang ke kawasan laut berhampiran sempadan, tindakan tersebut telah mencetuskan ketegangan diplomatik antara kedua-dua negara kerana dikatakan melanggar perairan Filipina (IJIE, 1993). Insiden ini turut membuka mata kerajaan Malaysia terhadap kelemahan kawalan sempadan dan keperluan meningkatkan pengawasan keselamatan di pantai timur Sabah.
Menariknya, dalam banyak laporan lisan masyarakat tempatan, pelaku insiden ini sering disebut sebagai “Tentera Sulu”. Walau bagaimanapun, kajian akademik dan sumber rasmi menjelaskan bahawa gelaran tersebut lebih bersifat tafsiran masyarakat tempatan, bukan merujuk kepada pasukan rasmi di bawah Kesultanan Sulu yang berdaulat (JPNN, 2013). Sumber seperti Infosekolah.net (2022) dan IJIE Journal (1993) menyatakan bahawa kumpulan tersebut terdiri daripada lanun Moro atau kumpulan penjenayah bersenjata dari selatan Filipina yang sering menjalankan aktiviti lanun dan penculikan di perairan Sabah.
Serangan ini dilaporkan berlaku antara 23 hingga 25 September 1985 apabila sekitar 15 hingga 20 orang lelaki bersenjata mendarat di pantai Lahad Datu menggunakan beberapa bot laju (Infosekolah.net, 2022). Setelah tiba, mereka segera melancarkan tembakan rambang ke arah orang awam di sekitar kawasan bandar Lahad Datu, menyebabkan keadaan menjadi huru-hara. Dalam serangan itu, kumpulan tersebut juga merompak Bank Standard Chartered serta pejabat Malaysia Airlines (MAS) dan melarikan wang tunai dianggarkan sebanyak USD 200,000 dari bank serta USD 5,000 dari pejabat MAS (Wikipedia, 2024). Serangan ganas ini telah mengorbankan sekurang-kurangnya 21 orang awam, manakala 11 orang lagi cedera parah akibat tembakan (Infosekolah.net, 2022).
Kumpulan penyerang tersebut dilaporkan menggunakan senjata berat seperti M16, pelancar roket dan bom tangan semasa melancarkan serangan. Mereka berpakaian seperti tentera dan menjalankan serangan secara tersusun, menunjukkan tahap latihan dan perancangan yang agak tinggi (IJIE, 1993). Setelah melakukan rompakan dan pembunuhan, kumpulan berkenaan melarikan diri melalui laut menuju ke arah sempadan perairan Filipina. Pihak Polis Marin Malaysia dan pasukan keselamatan lain melancarkan operasi balas dan berjaya menembak mati beberapa orang penyerang, namun sebahagian besar daripada mereka sempat melarikan diri ke kawasan kepulauan berhampiran (Wikipedia, 2024).
Susulan insiden itu, kerajaan Malaysia telah melancarkan protes diplomatik kepada kerajaan Filipina berikutan kepercayaan bahawa penyerang berasal dari wilayah Filipina Selatan. Namun, apabila pasukan keselamatan Malaysia bertindak mengejar penyerang ke kawasan laut berhampiran sempadan, tindakan tersebut telah mencetuskan ketegangan diplomatik antara kedua-dua negara kerana dikatakan melanggar perairan Filipina (IJIE, 1993). Insiden ini turut membuka mata kerajaan Malaysia terhadap kelemahan kawalan sempadan dan keperluan meningkatkan pengawasan keselamatan di pantai timur Sabah.
Menariknya, dalam banyak laporan lisan masyarakat tempatan, pelaku insiden ini sering disebut sebagai “Tentera Sulu”. Walau bagaimanapun, kajian akademik dan sumber rasmi menjelaskan bahawa gelaran tersebut lebih bersifat tafsiran masyarakat tempatan, bukan merujuk kepada pasukan rasmi di bawah Kesultanan Sulu yang berdaulat (JPNN, 2013). Sumber seperti Infosekolah.net (2022) dan IJIE Journal (1993) menyatakan bahawa kumpulan tersebut terdiri daripada lanun Moro atau kumpulan penjenayah bersenjata dari selatan Filipina yang sering menjalankan aktiviti lanun dan penculikan di perairan Sabah.
Peristiwa serangan tentera Sulu di Lahad Datu merupakan antara insiden keselamatan terbesar dalam sejarah moden Malaysia. Serangan ini berlaku pada Februari hingga Mac 2013, apabila sekumpulan bersenjata yang menggelarkan diri mereka sebagai Tentera Diraja Kesultanan Sulu menceroboh kawasan Kampung Tanduo, Lahad Datu, Sabah. Mereka mendakwa datang untuk menuntut semula hak ke atas wilayah Sabah yang kononnya milik Kesultanan Sulu. Konflik bersenjata ini mengorbankan nyawa anggota keselamatan Malaysia dan menyebabkan krisis keselamatan besar di pantai timur Sabah (Utusan Malaysia, 2013).
Asal-usul tuntutan Sulu ke atas Sabah berpunca daripada perjanjian antara Sultan Sulu dan Syarikat Borneo Utara British pada tahun 1878. Perjanjian tersebut memberikan hak kepada syarikat British untuk mentadbir Sabah dengan bayaran tahunan sebanyak 5,000 dolar Malaya kepada Kesultanan Sulu. Namun, selepas pembentukan Malaysia pada tahun 1963, Sabah secara sah menjadi sebahagian daripada Malaysia berdasarkan kehendak rakyat melalui Suruhanjaya Cobbold (1962) dan Perjanjian Malaysia (1963) (Tregonning, 1965; Mohd. Kassim Haji Elias, 1998).
Walaupun demikian, beberapa waris Kesultanan Sulu terus mendakwa bahawa perjanjian tersebut hanyalah satu bentuk “pajakan”, bukan penyerahan wilayah secara kekal. Ketegangan ini berlarutan selama beberapa dekad, dan akhirnya memuncak dalam peristiwa pencerobohan bersenjata pada tahun 2013.
Pada 9 Februari 2013, kira-kira 200 orang lelaki bersenjata dari selatan Filipina yang diketuai oleh Azzimudie Kiram (atau Agbimuddin Kiram) — adik kepada Jamalul Kiram III, yang mendakwa sebagai Sultan Sulu — telah mendarat di Kampung Tanduo, Lahad Datu (Bernama, 2013). Mereka datang dengan bot laju melalui perairan Sibutu dan Sitangkai, kemudian mendirikan kubu dan enggan berundur walaupun diarahkan oleh pihak keselamatan Malaysia.
Kerajaan Malaysia pada awalnya memilih pendekatan diplomatik bagi mengelakkan pertumpahan darah. Rundingan dilakukan antara pihak keselamatan Malaysia, pemimpin tempatan, dan wakil Filipina, namun kumpulan penceroboh enggan berundur dengan alasan mereka hanya mahu “mendiami tanah air mereka sendiri”.
Pada 1 Mac 2013, keadaan menjadi tegang apabila berlaku pertempuran pertama antara pasukan keselamatan Malaysia dan kumpulan penceroboh di Kampung Tanduo. Dua anggota polis Malaysia terkorban, manakala beberapa penceroboh turut mati dalam pertempuran tersebut. Susulan kejadian itu, Operasi Daulat dilancarkan oleh Angkatan Tentera Malaysia (ATM) dan Polis Diraja Malaysia (PDRM) bagi menamatkan pencerobohan secara besar-besaran (The Star, 2013).
Operasi tersebut melibatkan serangan udara menggunakan pesawat pejuang F/A-18 dan Hawk 208, diikuti serangan darat oleh pasukan tentera. Kawasan sekitar Kampung Tanduo, Tanjung Labian, dan Tanjung Batu dibersihkan daripada penceroboh. Pada 11 Mac 2013, kerajaan Malaysia mengumumkan bahawa kawasan Lahad Datu telah berjaya dikawal sepenuhnya.
Peristiwa serangan tentera Sulu di Lahad Datu pada tahun 2013 pula bukan sekadar satu insiden pencerobohan, tetapi satu pengajaran bersejarah tentang kepentingan mempertahankan kedaulatan negara. Walaupun kumpulan Sulu gagal mencapai matlamat mereka, insiden ini meninggalkan kesan mendalam terhadap keselamatan dan identiti kebangsaan Malaysia.
Motif serangan berubah dari masa ke masa — daripada perdagangan dan hamba pada zaman dahulu, kepada tuntutan wilayah dan identiti politik pada abad ke-21. Namun, kesan terhadap masyarakat Lahad Datu tetap besar: ketakutan, kehilangan nyawa, dan peningkatan kawalan keselamatan.
Pada hari ini, Lahad Datu tidak lagi dikenali semata-mata sebagai kawasan konflik, tetapi sebagai daerah pelaburan, biodiversiti, dan pembangunan pelancongan hijau yang sedang pesat berkembang (Majlis Daerah Lahad Datu, 2022).
Sektor ekonomi Lahad Datu banyak bergantung kepada perladangan kelapa sawit, perkayuan, dan perikanan. Sejak tahun 1980-an, kawasan ini menjadi tumpuan syarikat besar seperti IOI Corporation, Felda Global Ventures, dan Hap Seng Plantations, yang membuka ladang-ladang sawit di sepanjang jalan menuju ke Silam dan Tungku (Sabah Economic Development and Investment Authority [SEDIA], 2021).
Hasilnya, Lahad Datu kini menjadi antara penyumbang utama kepada eksport minyak sawit Sabah.
Selain itu, Pelabuhan Lahad Datu yang dikendalikan oleh POIC (Palm Oil Industrial Cluster) telah menjadikan daerah ini sebagai hab perindustrian dan logistik utama pantai timur Sabah. POIC Lahad Datu meliputi kawasan lebih 4,000 ekar dan menarik pelaburan dalam industri hiliran seperti bioteknologi sawit, bahan kimia, dan biofuel (POIC Sabah, 2023).
Dari segi infrastruktur, pembinaan Lapangan Terbang Lahad Datu yang baharu telah diumumkan oleh kerajaan negeri pada tahun 2023 bagi menggantikan lapangan terbang lama yang terletak di tengah bandar. Projek ini dijangka meningkatkan hubungan udara dengan Kota Kinabalu, Kuala Lumpur, dan wilayah Indonesia (Bernama, 2023).
Selain itu, peningkatan jalan raya Lahad Datu–Tawau dan Lahad Datu–Sandakan juga sedang giat dijalankan di bawah Pan Borneo Highway Sabah, sekali gus membuka lebih banyak peluang ekonomi dan pelancongan.
Lahad Datu terkenal sebagai daerah yang multietnik dan multibudaya, dengan penduduk utama terdiri daripada Idahan, Bajau, Suluk, Kadazan-Dusun, Cina, Bugis, Cocos dan lain-lain. Kehidupan masyarakat di sini banyak bergantung kepada laut dan hasil bumi, dengan tradisi kebudayaan yang masih diamalkan.
Namun, Lahad Datu juga menghadapi cabaran sosial akibat isu pendatang tanpa izin dari selatan Filipina dan Indonesia. Masalah ini menimbulkan tekanan terhadap kemudahan awam seperti sekolah dan hospital. Menurut laporan Jabatan Statistik Malaysia (2022), lebih 30% penduduk Lahad Datu terdiri daripada bukan warganegara.
Kerajaan negeri Sabah dengan kerjasama kerajaan Persekutuan kini memperkukuh dasar keselamatan dan kawalan imigresen untuk mengekang kemasukan haram sambil memastikan keharmonian komuniti tempatan terus terpelihara.
Walaupun tragedi pencerobohan Tentera Sulu di Kampung Tanduo, Lahad Datu pada tahun 2013 meninggalkan kesan mendalam, kawasan ini kini jauh lebih aman dan terkawal. Kerajaan Malaysia telah menubuhkan ESSCOM (Eastern Sabah Security Command) pada tahun yang sama untuk memantau keselamatan sepanjang kawasan ESSZONE — meliputi 10 daerah termasuk Lahad Datu, Semporna, dan Sandakan (ESSCOM Report, 2020).
Pada masa yang sama, kawasan Tanduo telah diubah suai menjadi tapak bersejarah — tempat lawatan rasmi bagi memperingati pengorbanan wira negara yang terkorban semasa serangan tersebut.
Selain sektor perindustrian, Lahad Datu juga dikenali sebagai pintu masuk ke Hutan Simpan Lembah Danum — salah satu hutan hujan tertua di dunia dengan usia dianggarkan lebih 130 juta tahun.
Lembah Danum menjadi tumpuan penyelidikan saintifik antarabangsa, serta destinasi ekopelancongan yang menampilkan pusat penyelidikan, laluan denai hutan, dan resort eko mewah seperti Borneo Rainforest Lodge (WWF-Malaysia, 2022).
Kawasan Tabin Wildlife Reserve, yang terletak kira-kira 48 km dari bandar Lahad Datu, pula menjadi habitat utama bagi gajah Borneo, badak sumatera (dahulunya), dan orang utan liar. Gabungan kekayaan biodiversiti dan peningkatan kesedaran konservasi menjadikan Lahad Datu sebagai destinasi penting dalam Agenda Pelancongan Hijau Sabah 2030 (Sabah Tourism Board, 2023).
